W sektorze rolno-gospodarczym Unii Europejskiej coraz wyraźniej widoczny jest problem starzenia się rolników oraz spadku liczby aktywnych gospodarstw. Obecnie średni wiek osoby prowadzącej gospodarstwo rolne wynosi około 57 lat, a jedynie 12% rolników ma mniej niż 40 lat.
W latach 2013–2019 liczba osób w wieku 15–24 lat mieszkających na obszarach wiejskich UE-28 spadła z 3,6 mln do 1,9 mln, natomiast w grupie wiekowej 25–29 lat – z 6,9 mln do 5,9 mln. Dla młodszych pokoleń główne bariery stanowią ograniczony dostęp do gruntów, trudności w finansowaniu i dziedziczeniu gospodarstw oraz niska atrakcyjność zawodu rolnika.
W odpowiedzi na ten trend Komisja Europejska przedstawiła nową strategię, której celem jest podwojenie do 2040 roku udziału młodych rolników w UE – tak, aby stanowili oni około 24% wszystkich prowadzących gospodarstwa.
Strategia KE: pięć kluczowych obszarów działań
W opublikowanej strategii Komisja Europejska wskazała pięć kluczowych obszarów interwencji: dostęp do gruntów, finansowanie, rozwój kwalifikacji, poprawę warunków życia na obszarach wiejskich oraz wsparcie w procesie dziedziczenia gospodarstw.
W ramach strategii przewidziano między innymi:
- pakiet startowy dla młodych rolników: możliwość otrzymania ryczałtu do 300 tys. euro na rozpoczęcie działalności;
- lepsze ukierunkowanie funduszy unijnych i mechanizmów gwarancyjnych (we współpracy z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym);
- utworzenie unijnego obserwatorium gruntów rolnych dla zwiększenia przejrzystości rynku ziemi i wsparcia dziedziczenia gospodarstw;
- integrację kwestii dziedziczenia i mobilności gruntów w ramach europejskiego semestru oraz krajowych ram polityki emerytalnej;
- programy wymiany i szkoleń dla młodych rolników (m.in. w ramach Erasmus dla młodych przedsiębiorców) w celu zdobywania dobrych praktyk i dywersyfikacji dochodów.
Wiceprzewodniczący wykonawczy KE, Raffaele Fitto, podkreślił:
– Wspieranie młodych rolników oznacza kształtowanie rolnictwa przyszłości poprzez zrównoważony rozwój, innowacje, cyfryzację… Bez młodych rolników wiele obszarów wyludni się i opustoszeje.
Komisarz ds. rolnictwa i żywności, Christophe Hansen, dodał:
– Nasze bezpieczeństwo żywnościowe i przyszłość naszych społeczności wiejskich są w rękach nowego pokolenia… Od dziś wsparcie dla młodych i nowych rolników będzie priorytetem politycznym.
Aby lepiej zrozumieć kontekst, w jakim wdrażana będzie strategia odnowy pokoleń, warto przyjrzeć się najnowszym danym Eurostatu dotyczącym struktury gospodarstw rolnych i populacji zwierząt gospodarskich w Unii Europejskiej. Dane te pokazują aktualny obraz sektora oraz jego kierunek zmian.
Trendy w populacji zwierzęcej i struktura gospodarstw
Z danych Eurostat wynika, że populacja zwierząt w UE w 2024 r. wyniosła: około 132 mln świń, 72 mln bydła, 57 mln owiec oraz 10 mln kóz. W porównaniu z rokiem 2014, było to: świnie -8,1 %, bydło -8,7 %, owce -9,4 %, kozy -16,3%.
Tabela 1. Liczba zwierząt gospodarskich w UE
| Rok | Świnie (mln) | Bydło (mln) | Owce (mln) | Kozy (mln) | Zmiana względem poprzedniego roku |
|---|---|---|---|---|---|
| 2021 | 142 | 76 | 60 | 11 | – |
| 2022 | 134 | 75 | 59 | 11 | –5% świnie–1% bydło–2% owce |
| 2023 | 133 | 74 | 58 | 11 | –1% świnie–1% bydło–3% owce |
| 2024 | 132 | 72 | 57 | 10 | –0,5% świnie–2,8% bydło–1,7% owce–1,6% kozy |
Ponadto struktura gospodarstw ulega zmianie:
Wykres 1. Liczba gospodarstw w UE
Znaczenie dla sektora i przyszłości branży
Dla branży mięsnej – m.in. produkcji trzody chlewnej, stad bydła mięsnego i drobiarstwa – te zmiany mają dalekosiężne skutki. Spadek liczby zwierząt oznacza nacisk na koszty, konieczność restrukturyzacji, inwestycji w efektywność i zmiany w łańcuchach produkcji. Jednocześnie zwiększenie udziału młodych rolników może przynieść nowe rozwiązania: większe skłonności do innowacji, używania technologii, cyfryzacji i prowadzenia działalności w ramach zrównoważonego rozwoju.
W kontekście produkcji mięsa kluczowe staje się: udostępnienie gruntów, dostęp do kapitału, wsparcie w kwalifikacjach zawodowych, zarządzaniu hodowlą oraz systemach gospodarstwa. Pakiet startowy i mechanizmy gwarancji gospodarczej mogą znacząco ułatwić młodym specjalistom wejście w produkcję zwierzęcą. Dodatkowo obserwatorium gruntów może ograniczyć spekulację ziemią i wspierać stabilność operacyjną gospodarstw ukierunkowanych na produkcję zwierzęcą.
Wnioski i rekomendacje dla branży
Strategia odnowy pokoleń stanowi istotną szansę na odświeżenie kadry rolniczej oraz wzmocnienie sektora zwierzęcego UE. Branża mięsna powinna:
- aktywnie współpracować w tworzeniu programów mentoringowych między nowymi i doświadczonymi producentami;
- inwestować w zootechnikę, biotechnologię i technologie produkcji zwierzęcej;
- promować zawód rolnika-hodowcy wśród młodych, podkreślając perspektywy zawodowe i efektywność produkcji;
- lobbować za ułatwieniami prawnymi w dziedziczeniu gospodarstw, uproszczeniem administracji oraz korzystnym finansowaniem dla młodych gospodarstw.
Jeżeli branża mięsna i hodowlana skutecznie włączą się w proces tej strategii, mogą zyskać zarówno na efektywności produkcji, jak i w budowaniu wizerunku zawodu atrakcyjnego dla młodych. W przeciwnym przypadku grozi stagnacja, dalszy spadek liczby gospodarstw oraz zwierząt – co stanowi ryzyko dla bezpieczeństwa żywnościowego UE.
Opracowano przez IBIMS Green na podstawie informacji z Komisji Europejskiej oraz danych Eurostatu.